Thương vụ trị giá 14,8 tỷ USD không chỉ tăng quyền lực AI cho Meta mà còn khiến giới chức Mỹ đau đầu vì mô hình “mua người hơn mua công ty”.
Meta vừa đầu tư 14,8 tỷ USD để mua 49% cổ phần không có quyền biểu quyết trong Scale AI startup chuyên cung cấp dịch vụ gán nhãn dữ liệu cho các hệ thống AI, đồng thời là đối tác của Microsoft, OpenAI và Google.
Thương vụ này không vượt ngưỡng kiểm soát tự động của luật chống độc quyền vì Meta không nắm quyền kiểm soát, nhưng lại đặt ra câu hỏi pháp lý lớn hơn: Liệu đây có phải là cách lách luật để Meta gia tăng quyền lực trong cuộc đua AI?
Nguy cơ bị loại khỏi “cuộc chơi dữ liệu”
Meta không chỉ rót vốn mà còn tuyển luôn CEO kiêm nhà sáng lập của Scale AI, Alexandr Wang, vào làm việc tại Meta. Dù Wang vẫn giữ ghế trong hội đồng quản trị Scale, nhưng theo nhiều nguồn tin, anh sẽ không còn quyền truy cập đầy đủ dữ liệu nội bộ của công ty cũ.
Hệ quả bước đầu đã xuất hiện: Google được cho là đã chấm dứt hợp tác với Scale ngay sau khi thương vụ được công bố. Một số khách hàng lớn khác cũng đang cân nhắc lại hợp đồng.
Người phát ngôn Scale AI khẳng định dịch vụ vẫn đảm bảo chất lượng và dữ liệu khách hàng được bảo vệ. Tuy nhiên, từ góc nhìn doanh nghiệp, sự độc lập dữ liệu đang bị nghi ngờ khi Meta một đối thủ cạnh tranh lớn trở thành cổ đông chiến lược.
Trump, AI và luật lỏng
Dưới thời Tổng thống Trump, chính phủ Mỹ giữ thái độ “nương tay” với ngành AI. Tuy nhiên, các cơ quan như FTC (Ủy ban Thương mại Liên bang) và Bộ Tư pháp vẫn âm thầm theo dõi sát các thương vụ lớn.
Giáo sư luật William Kovacic (ĐH George Washington) nhận định:
“Không có nghĩa họ sẽ can thiệp ngay, nhưng họ đang theo dõi sát từng bước đi của các công ty lớn.”
Gần đây, FTC đã điều tra thương vụ Microsoft mua lại nhân sự và mô hình từ Inflection AI (650 triệu USD), cũng như vụ Amazon “săn người” từ startup AI Adept. Dù chưa có hành động công khai, các thương vụ kiểu này được xem là tín hiệu cần giám sát kỹ lưỡng.
Đầu tư không kiểm soát có thực sự vô hại?
Về mặt pháp lý, Meta đang “chơi an toàn” với tỷ lệ sở hữu dưới mức kiểm soát và không có quyền biểu quyết. Giáo sư David Olson (ĐH Boston College) cho rằng đây là cách khôn ngoan để giảm rủi ro kiện tụng, dù FTC vẫn có thể mở điều tra nếu nghi ngờ thương vụ gây hại cạnh tranh.
Thượng nghị sĩ Elizabeth Warren, một người luôn chỉ trích các ông lớn công nghệ, đã lên tiếng phản đối:
“Meta muốn gọi thương vụ này là gì cũng được. Nhưng nếu nó bóp nghẹt cạnh tranh và mở rộng thế độc quyền, cơ quan quản lý cần phải can thiệp.”
Hiện tại, Meta vẫn đang đối mặt với vụ kiện chống độc quyền do chính FTC khởi xướng vì hành vi thâu tóm nền tảng trong quá khứ. Liệu thương vụ với Scale AI có bị đưa vào danh sách điều tra tiếp theo?
Một mô hình đang lan rộng trong ngành AI
Thương vụ Meta Scale là ví dụ điển hình của xu hướng: các ông lớn công nghệ đang dùng “vốn chiến lược” và chiêu mộ nhân sự để giành quyền truy cập vào các công cụ và tài năng AI mà không cần mua đứt.
Khi AI trở thành “vũ khí cạnh tranh chiến lược” mới, ranh giới giữa đầu tư hợp pháp và thao túng thị trường sẽ ngày càng mờ nhạt.
Giới chức Mỹ sẽ sớm phải quyết định: Đây là thương mại tự do hay hành vi né tránh luật pháp? Câu trả lời có thể không nằm ở tỷ lệ sở hữu mà ở mức độ ảnh hưởng thực tế đến thị trường và đối thủ cạnh tranh.
