Trong một bức thư ngỏ gửi tới Tổng chưởng lý bang California và Delaware, nhóm này cảnh báo rằng việc chuyển đổi OpenAI từ cấu trúc hiện tại một công ty vì lợi nhuận bị kiểm soát bởi tổ chức mẹ phi lợi nhuận sang mô hình doanh nghiệp lợi ích cộng đồng (Public Benefit Corporation – PBC) có thể dẫn đến việc từ bỏ các cơ chế kiểm soát cốt lõi nhằm bảo đảm AI được phát triển vì lợi ích nhân loại.
Tầm nhìn ban đầu: Phi lợi nhuận là “thành trì” bảo vệ sứ mệnh AI nhân đạo
OpenAI được thành lập với mục tiêu phát triển Trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) những hệ thống siêu tự động có thể vượt qua con người trong hầu hết các công việc mang lại giá trị kinh tế và đảm bảo công nghệ này phục vụ lợi ích chung, không bị chi phối bởi tư lợi.
Theo Điều lệ thành lập, mục tiêu tối thượng của OpenAI là “bảo đảm AGI mang lại lợi ích cho toàn nhân loại”, không phục vụ lợi ích riêng cho bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào.
Ngay cả khi thành lập công ty con vì lợi nhuận vào năm 2019, OpenAI vẫn khẳng định rằng:
- Tổ chức phi lợi nhuận nắm quyền kiểm soát cuối cùng.
- Nhà đầu tư chỉ được hoàn vốn ở mức lợi nhuận giới hạn (capped-profit).
- Ban giám đốc phần lớn là độc lập, không có cổ phần tài chính.
- AGI là tài sản thuộc về tổ chức phi lợi nhuận, không phải nhà đầu tư.
Sam Altman đồng sáng lập OpenAI từng tuyên bố trước Quốc hội Mỹ năm 2023 rằng cấu trúc đặc biệt này “bảo đảm tổ chức luôn đi đúng hướng với sứ mệnh dài hạn.”
Nguy cơ từ việc chuyển sang mô hình vì lợi nhuận
Các chuyên gia ký tên trong thư ngỏ cảnh báo rằng nếu chuyển thành công ty lợi ích cộng đồng (PBC), OpenAI có thể:
- Đặt mục tiêu lợi nhuận song song hoặc cao hơn sứ mệnh, thay vì ưu tiên tuyệt đối cho sứ mệnh.
- Mất đi sự giám sát pháp lý từ Tổng chưởng lý một cơ chế đảm bảo trách nhiệm hiện đang có.
- Gỡ bỏ giới hạn lợi nhuận mở đường cho lợi nhuận khổng lồ rơi vào tay cổ đông thay vì phục vụ nhân loại.
- Làm suy yếu tính độc lập của ban giám đốc, mất vai trò giám sát công nghệ AGI một cách khách quan.
- Chuyển quyền sở hữu AGI cho công ty vì lợi nhuận và nhà đầu tư, thay vì tổ chức phi lợi nhuận theo định hướng ban đầu.
- Vi phạm cam kết “dừng lại và hỗ trợ” (stop-and-assist) từng được đặt ra để ngăn AGI vượt tầm kiểm soát.
Lợi nhuận hay lợi ích cộng đồng?
OpenAI lý giải rằng thay đổi này là cần thiết để huy động vốn cạnh tranh với các đối thủ như Google, Amazon hay Microsoft. Tuy nhiên, thư ngỏ phản biện rằng:
“Hy sinh các biện pháp kiểm soát cốt lõi để đổi lấy lợi thế cạnh tranh không phải là cách phù hợp để phục vụ sứ mệnh nhân loại.”
Liên minh chuyên gia cũng đặt câu hỏi: nếu mô hình phi lợi nhuận hiện tại vẫn hoạt động tốt, tại sao lại cần thay đổi? Phải chăng mục tiêu thực sự là trao quyền kiểm soát AGI cho nhà đầu tư, chứ không còn là nhân loại?
Kêu gọi can thiệp
Các chuyên gia ký tên trong thư yêu cầu:
- Dừng ngay quá trình tái cấu trúc theo mô hình vì lợi nhuận.
- Giữ nguyên cấu trúc kiểm soát phi lợi nhuận.
- Tăng cường vai trò độc lập và giám sát của ban giám đốc.
- Công khai trả lời câu hỏi của cộng đồng về lý do thay đổi.
“Nếu tái cấu trúc thành công, quyền kiểm soát công nghệ có thể mạnh mẽ nhất lịch sử sẽ rơi vào tay một công ty vì lợi nhuận, đặt ưu tiên hàng đầu là trả lãi cho cổ đông.”
Bối cảnh kiện tụng căng thẳng
Đây không phải là lần đầu OpenAI bị phản đối công khai. Tỷ phú Elon Musk – cũng là một trong những người đồng sáng lập OpenAI đã đệ đơn kiện tổ chức này vì cho rằng họ đã “phản bội” sứ mệnh phi lợi nhuận ban đầu.
Ngược lại, OpenAI đáp trả bằng vụ kiện ngược cáo buộc Musk đã cố tình “làm tổn hại OpenAI” và tìm cách thâu tóm công nghệ sau khi tự rút khỏi tổ chức.
Kết luận: AGI sẽ phục vụ ai?
Trong cuộc đua phát triển AGI, câu hỏi lớn hơn là: công nghệ này sẽ phục vụ nhân loại, hay phục vụ lợi nhuận?
Liên minh chuyên gia cho rằng nếu để lợi ích tài chính lấn át, nhân loại sẽ mất đi cơ hội kiểm soát một trong những bước ngoặt lớn nhất lịch sử công nghệ. Họ kêu gọi cộng đồng và cơ quan quản lý hành động ngay trước khi quá muộn.
Tìm hiểu thêm tại: https://chatgpt.com/
